Терлекчелек тереклек итђме?

"Лениногорская"агрофирмасы" ќђмгыятенећ "Ялтау" бњлекчђсендђ терлекчелек мђсьђлђлђренђ багышланган семинар-кићђшмђ узды. Монда, муниципаль район башлыгы Р.Хљсђенов, Авыл хуќалыгы џђм азык-тљлек идарђсе начальнигы Д.Мићнебаев, идарђ белгечлђре, хуќалык ќитђкчелђре, хуќалыкларныћ зооветеринария белгечлђре катнашты. Шулай ук полиция начальнигы М.Мђхмњтов, прокурор П.Гринь да чакырылган иде.

Практик љлеше Ялтау авылыныћ терлекчелек комплексында узды. Реконструкция, тљзелеш эшлђре, комплексныћ њзгђрешлђре турында "Лениногорская"агрофирмасы" ќђмгыяте директоры Солтан Шђйхуллин таныштырды. Сљтчелек комплексыныћ 400 баш сыерга исђплђнгђн беренче корылмасы ућышлы гына эшлђп тора. Озакламый икенче бинасы да сафка басачак. Анысы бозаулар алдыннан ягъни, сљт ташлаткач сыерлар џђм туганнан алып 6 айга кадђр булган бозаулар љчен булыр дип кљтелђ. Ђ гомумђн алганда, комплекста терлек санын мећ башка ќиткерњ књздђ тотыла. Нђселле таналар алып кайткан булганнар, ђ Кукмарадан килгђннђренећ унысы бозаулаган. Џђрбер сыер кљнгђ 20-22 литр сљт бирђ. Сљткђ бђянећ тњбђн булуы, ђлбђттђ, финанс кыенлыклары тудыра. Шул сђбђпле генђ дђ 10-11 миллион сум акча югалтканнар, ђле бу сљт ќитештерњ љлкђсендђ генђ. Бер сыер савучы 50 сыерга хезмђт књрсђтђ. Кљнгђ љч тапкыр савалар. Эш ике сменада оештырылган. Димђк, кљне буе сыер янында карап торучы, тђрбиялђњче бар дигђн сњз. "Урдалы" бњлекчђсендђ хђзергесе вакытта шундый ук фермада реконструкция эшлђре бара. Ђлбђттђ, зур чыгымнар сорый тљзелеш. "Ялтау" бњлекчђсенђ генђ дђ 70 миллион сум чамасы акча сарыф ителгђн. "Бу эшлђр барысы да ућайлы хезмђт шартлары тудыру максаты белђн тљзелде. Монда кадрлар мђсьђлђсен дђ хђл итђсе бар, књбрђк яшьлђрне ќђлеп итђргђ иде. Ђ мљмкинлеклђрне булдырырбыз. Тырыш хезмђтчђннђрдђн башка югары нђтиќђлђргђ ирешђ алмыйбыз", - диде Солтан Сђлимович.

Катнашучылар сљйлђгђннђрне књрњ љчен ферма эченђ њттелђр. Заманча ферма менђ нинди була икђн?! Чиста, тљзек, ят ислђр юк, џава алышыну юллары кљйлђнгђн. Чиста џава, коры урын - терлек љчен мљџим шартларныћ берсе бит. Сљтне сауганнан соћ бидоннар белђн књтђреп ташу юк, алар махсус ясалган сљтњткђргечлђрдђн китђ. Белгечлђр технологиялђрнећ њтђлње, терлеклђрне ашату, шулай ук ветеринария хезмђте књрсђтњ яклары белђн дђ таныштырып њтте.

- Монда, чыннан да, санитар яктан барлык талђплђр њтђлгђн, - дип дђвам итте Лениногорск ветеринария берлешмђсе ќитђкчесе Рашат Ђхмђтов. - Норма буенча карасак, бер сыерга ветеринар препаратлар љчен 1 мећ 500 сум тотылырга тиеш. "Лениногорская"агрофирмасы"нда бу књрсђткеч - 622 сум. Районда моннан артык акча сарыф итњче хуќалык юк. 23 сум белђн генђ дђ чиклђнњче хуќалыклар бар. Аларда сыйфатлы продукция булмавы - кљн кебек ачык.

Ђлеге ќђмгыятьтђ чиста тоту максатында сыерны савар алдыннан џђм сауганнан соћ тиешенчђ эшкђртђлђр. Болай иткђндђ маститны булдырмый калалар.

Бу бинада сыерларны ясалма орлыкландыру пункты да эшли. Барлык шартлар тудырылган, белгече урынында. Ућайлыклар булганда, ђлбђттђ, эшећнђн ямь табып хезмђт итђсећ. Эшлисећ икђн, димђк, тиешле хезмђт хакын да аласыћ.

Семинар-кићђшмђнећ икенче љлеше Иске Иштирђк Мђдђният йортында дђвам итте. Хокук саклау органнарыннан вђкиллђр чакырулары юкка тњгел икђн. Хуќалыкларда мал-мљлкђт югала, контрольлек итњче юк, саклану чаралары књрелми. Полиция начальнигы М.Мђхмњтов мисалга уйланырлык саннар да китерде. Район хуќалыкларыннан 2006 елда 21 баш мљгезле эре терлек каядыр "очкан", 2007 елда - 14, 2008 дђ - 8ђњ булган. Ђ быел, ђле ел бетмђсђ дђ, 13 башка ќиткђн. Ќђмгыятьлђрдђге белгечлђр белђн дежурлык оештырырга, полиция белђн џђрвакыт бђйлђнештђ торырга, дип катгый кисђтелде. "Њз кесђсен дђњлђтнеке белђн бутамасыннар иде", диде ул.

Прокурор П.Гринь алда ђйтелгђннђр белђн килешеп, хезмђт хакын да вакытында тњлђргђ, кичектермђскђ кушты.

Селекцион-нђсел хезмђте начальнигы Р.Хђмдиев њз чыгышында туган бозауларныћ исђпкђ алынмавы, урлауга џђм яшертен мал кырылуга юл куелу турында сљйлђде. Шулай ук Туган терлек саны сводкада да књрсђтелми.

Р.Ђхмђтов мал азыгы тикшерелергђ тиешлеген ђйтеп њтте. Безнећ районда бу эш башкарылмый икђн. Терлек санын расходка ќибђрњ - џич ярый торган эш тњгел. Њлгђн терлектђн материал алынырга, тикшерелергђ, анализлар алып, кирђкле чаралар књрелсен иде. Књп хуќалыклар вакыт юкка сылтап, моны башкармый џђм њлем сђбђбен белмичђ кала. Быелныћ 11 аенда гына 387 баш терлек, лаборатория аша тикшерелмичђ, њлђткђ киткђн.

Йомгаклау сњзендђ Р.Хљсђенов хуќалык ќитђкчелђрен "утлы таба"га бастырды. Бер ел эчендђ мал санын арттырырга, атна саен терлекчек буенча билгелђнгђн белгечлђр белђн књтђрелгђн мђсьђлђлђр юнђлешендђ ќавап тотарга диелде. "Башка районнардан кай ягыбыз белђн ким?! Китереп биргђнне кљтђргђ тњгел, њзебезгђ тырышып эшлђргђ кирђк", диде ул.