Каџарман якташыбыз

Џђр узган кљн, ай, ел безне Бљек Ватан сугышыннан ераклаштыра. Ђмма яу кырында башын салганнар да, илгђ Ќићњ алып кайтканнар да онытылмый, дљресрђге, онытырга хакыбыз юк. Ђлеге язмада сњз 1941 елныћ 23 декабрендђ Мђскђњ янындагы Волокаламск районы џђм шђџђрен немец фашистларыннан азат иткђндђ батырларча џђлак булган якташыбыз, Шљгер тљбђгенећ Яћа Иштирђк егете, моряк Мђкђрим Сђетгали улы Сђетгалиев хакында.

Сђетгалиев Мђкђрим Сђетгали улы 1901 нче елда элеккеге Шљгер районы Яћа Иштирђк авылында дљньяга килђ. Туган авылы мђктђбен тђмамлаганнан соћ, Армия сафларына алына. Сђламђтлеге ташып торган егет, 7 ел Хђрби-дићгез флотында хезмђт итеп, дићгез-океаннарны ићли. Ватан алдындагы изге бурычын намус белђн њтђгђннђн соћ, кендек каны тамган ќиренђ исђн-имин ђйлђнеп кайта. Армия тормышын њткђн, џђрнђрсђгђ њз карашы булган, оештыру сђлђтенђ ия Мђкђримне авылдашлары Яћа Иштирђк авыл Советы рђисе итеп сайлыйлар. Љлкђн яшьтђге авылдашлары бњген дђ аныћ колхозлашу хђрђкђте башында торганлыгын ислђреннђн чыгармый. Фашистик Германиянећ бернинди кисђтњлђрсез, њзара тыныч яшђњ турындагы килешњне бозып, илебезгђ кљтмђгђндђ џљќњм итње аяз књкле тормышыбызны челпђрђмђ китерђ. Флотта чагында ук финнар белђн барган яуларда чирканчык алган Мђкђрим, беренчелђрдђн булып, яуга алына. Донецк юнђлешендђге бђрелешлђрдђн соћ Волокаламск шђџђрен азат итњдђ катнаша. Гвардия сержанты Мђкђрим Сђетгали улы љчен 1941 елныћ 23 декабре - соћгы яу була. Волокаламск районы Карлово тирђсендђ барган сугышта яраланган взвод командирын алыштырган Мђкђрим, џљќњм башлануга окоптан сикереп чыга џђм кул астындагы сугышчыларны ђйдђп, алга ыргыла. Дошман ягыннан њлем чђчкђн пулемет батырныћ гомерен љзђ. Сержантныћ пулялардан теткђлђнгђн гђњдђсен шђфкать туташлары плащ-палаткага салып, яу кырыннан алып чыгалар. Ђлеге канкойгыч бђрелештђ безнекелђр мећлђгђн солдат џђм офицерын югалта. Сугыш тынган арада аларны туганнар каберлегенђ ќирлилђр...

Ђтилђре Ватанны фашистлардан арындырырга киткђндђ, олы улы Садыйков Илгизђргђ (бабасы фамилиясендђ) 3 яшь, ђ Рафаэльгђ бары улы бер яшь тђ љч кенђ ай тулган була.

...Узган 2010 елныћ кышында, ђлеге дђ баягы Рафаэль абыйныћ Флорид, њзе ђйтмешли, гадђттђгечђ Интернетта "казынганда", Мђскђњ, Волокаламск шђџђрлђре сайтына кереп, Туганнар каберлегендђ язылган исемлектђ бабасы Мђкђримнећ исем-фамилиясен књреп ала. Ничђ дистђ еллар ђтисе башын салган туфракка баш ияргђ, ул џђлак булган ќирне књрергђ хыялланган Илгизђр џђм Рафаэль Сђетгалиевлђр ђлеге кљтелмђгђн хђбђрне џђм телђкне Лениногорск шђџђре џђм районыныћ ветераннар советы рђисе Марс Исхаковка ќиткерђлђр. Марс Шђрифулла улы Яћа Иштирђктђн килгђн бертуган Сђетгалиевлђрне игътибар белђн тыћлый џђм кулдан килгђнчђ ярдђм кулы сузарга вђгъдђ итђ. Озак та њтми, ул "Татнефть" ќђмгыяте директоры Шђфђгать Фђхразый улы Тђхаутдиновка мљрђќђгать итђ.

Ђ бер таћда Яћа Иштирђктђге Сђетгалиевлђр капка тљбенђ "Татнефть" ќибђргђн ак "Волга" килеп туктый. Илгизђр, Рафаэль абый џђм бабасыныћ кай ќирдђ џђлак булганын ачыклаган оныгы Флорид, ак машинага утырып, моннан мећ ярым километр ераклыктагы Волокаламскига юл тоталар.

Џђр бљртек туфрагы солдат, партизаннар каны белђн сугарылган Волокаламскига барып књргђннђре сљйлђп бетерешле тњгел икђн. Мђскђњ якын булу сђбђпле, якын-тирђ авыл халкы књбесе башкалага књченгђн. Хђзер монда џђр авылда бары тик љч-дњрт йорт кына књзђтелђ. Ђмма биредђ Батырлыкны онытмыйлар - џђр адым саен диярлек мемориаль такта, џђйкђл, обелисклар.

Менђ яћа-иштирђклелђр Туганнар каберлеге янђшђсендђге џђйкђл янында. Илгизђр, Рафаэль абыйлар, иреннђре калтырый-калтырый ђтилђренећ газиз исем-фамилиясен укыганнардыр, књћел белђн тњбђндђге сњзлђрне пышылдаганнардыр:

- Исђнме, ђти! Ниџаять, књпме эзлђгђннђн соћ, оныгыћ Флорид ярдђмендђ, сине таптык! Сугыш башланган елдан алып фашистларны ќићгђнче, сугыштан соћ да байтак еллар битне дђ юып тормыйча, таћ атуга урамга йљгереп чыгып, сине кљттек. Урамда хђрби киемле кеше књрсђк - синдер, дип уйлый идек. Ђтилђренећ пилоткасын кигђн, солдат каешын таккан малайлардан кљнлђшђ идек без... Ђни, мђрхњмђ, авыр туфрагы ќићел булсын, соћгы сулышына, соћгы йљрђк тибешенђ кадђр ишектђн синећ керњећне љмет итте. Син бусагадан атлап керер, кочагыћа алырсыћ, дип кљтђ-кљтђ без дђ картайдык бит инде, ђти. Син яуга киткђндђ: "Китмђ, ђти!" - дип аягыћа сарылган љч яшьлек Илгизђрећђ - 73, яшь тђ љч айлык улыћа да 70 тулып узды бит инде. Сез њзегезне азатлык хакына корбан итеп, безгђ аяз књклђр, тыныч, бђхетле тормыш бњлђк иттегез. Барысы љчен дђ рђхмђт сића! Без бњгенге матур тормышныћ нђрсђ бђрабђренђ яулап алынганлыгын, ничек бирелгђнлеген бер мизгел дђ истђн чыгармабыз! Моны янђшђбездђ басып торган оныгыћ Флорид та, аныћ балаларыныћ балалары да онытмас! Синећ тљсећ итеп Волокаламск туфрагын туган авылга алып кайтабыз. Аныћ беразын - ђни кабере љстенђ салырбыз, ђ бер љлешен - изге ядкарь итеп, сакларбыз. Тыныч йокла, ђти. Без синећ белђн горурланабыз џђм беркайчан да хђтер тњреннђн тљшермђбез!

Џђйкђл калыккан Осташевода Татарстан вђкиллђрен бик ќылы каршы алганнар. Авыл ќирлеге башлыгы Лев Цветков, туган якны љйрђнњче Ангелина Кузьмина кунакларны туганнарыдай кабул иткђн, Волокаламск, Мђскђњ шђџђрлђрен азат итњнећ 70 еллыгына багышлап нђшер ителгђн "Хђтер" китабын бњлђк иткђннђр, Ќићњ ућаеннан оештырылачак тантанага чакырганнар.

Волокаламск ќирлегендђ 1941-1942 елларда барысы 17 мећ кеше ќирлђнгђн. Шуларныћ 24се Советлар Союзы Герое. Туганнар каберлегендђ кызылармеецлар, партизаннар, фашистларга каршы кљрђштђ гомерлђрен кызганмыйча батырлык кылган ватандашларыбыз мђћгелек йокыга талган.

Шушы кљннђрдђ, Осташево авылындагы џђм башка дистђлђрчђ џђйкђллђргђ болыты белђн халык ќыелыр, џђйкђллђргђ канђфер чђчђклђре куелыр, яуда башын салган батырларныћ исемнђре яу барган кырларны да ићлђр, Волокаламск, Мђскђњ шђџђрлђрендђ књкне яктырткан Ќићњ салютлары каџарман якташыбыз Мђкђрим Сђетгали улы Сђетгалиев батырлыгына да дан ќырлау булып яћгырар!